Pozostałości osadnicze z okresu lateńskiego na stanowisku Sanok 59–60

Wstęp

Na stanowisku 59-60 w Sanoku rozpoznano ślady osadnictwa z okresu lateńskiego. Jest to jeden z nielicznych przebadanych wykopaliskowo punktów w dorzeczu środkowego i górnego Sanu wiązany z kulturą lateńską. Do tej pory prace wykopaliskowe w Kotlinie Sanockiej i jej bezpośrednim sąsiedztwie prowadzono na osadach w Bachórzu, stan. 16, Sanoku-Białej Górze, stan. 3, Pakoszówce, stan. 32, Trepczy, stan. 2 (Madyda-Legutko 1996, 2004, s. 71–72; Przybyła 2004, tam literatura). Ponadto w Pakoszówce, na terenie wzgórza Wroczeń, rozpoznano depozyty przedmiotów metalowych kultury lateńskiej (Bochnak, Kotowicz 2015; Bochnak et al. 2016; Blajer et al. 2023, s. 57–63, Figs. 5-8). Na obszarze Kotliny Sanockiej i terenach sąsiednich, a także ogólnie w południowo-wschodniej Polsce, znane są inne stanowiska tej kultury. Rozpoznane zostały w trakcie badań powierzchniowych i odkryć pojedynczych artefaktów (Madyda-Legutko 1996, s. 36; Parczewski et al. 2012, s. 23–25, tam literatura).

Obiekty nieruchome

Z osadnictwem kultury lateńskiej na obszarze stanowiska związany jest kompleks pięciu obiektów (725/60, 726/60, 731/60, 733/60 i 734/60), interpretowany jako pozostałość półziemianki (tabl. 5.1: 1; ryc. 5.1, 5.2). Obiekt 725/60, stanowiący główną część budynku, osiągał wymiary 505 × 342 cm i 46 cm głębokości. Posiadał czworoboczny, lekko nieregularny rzut oraz niemal płaskie dno. Przy południowej granicy półziemianki znajdowało się niewielkie, podłużne w rzucie zagłębienie (wyodrębnione jako obiekt 731/60), o miąższości 16 cm od poziomu wyróżnienia, poniżej dna obiektu. Przy ścianie południowej wyróżniono jamy będące pozostałościami elementów konstrukcyjnych założenia (obiekty 726/60, 733/60 i 734/60). Wśród nich wyróżnia się głęboka jama posłupowa przy zachodniej ścianie (ob. 733/60).

Sanok, stan. 59–60. Lokalizacja obiektów datowanych na okres lateński: a – w granicach wschodniej części stanowiska; b – zbliżenie na obiekty kultury lateńskiej i sąsiadujące z nimi obiekty z okresu rzymskiego i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów; c – numeracja wyróżnionych obiektów

Obiekt 727/60 zlokalizowany był w obrębie półziemianki, w jej północno-wschodniej części, i stanowiła go wyraźnie odznaczająca się od obiektu 725/60 warstwa o wymiarach 142 × 163 i miąższości 28 cm (tabl. 5.1: 1). Wypełnisko opisywanej jamy było znacznie ciemniejsze niż w półziemiance. Ponadto materiał ceramiczny między obiektami nie wyklejał się.

Z wypełnisk wymienionych powyżej obiektów pochodził niezbyt liczny materiał ceramiczny. Zbiór zabytków z okresu lateńskiego rozpoznano także w obiekcie 755/60, który stanowi warstwa powstała na skutek procesów geologicznych. W jej wypełnisku znajduje się przemieszany materiał lateński oraz z okresu późnorzymskiego.

Sanok, stan. 59–60. Obiekty kultury lateńskiej (725/60, 726/60, 727/60, 731/60) w trakcie eksploracji

Zabytki ruchome

Ceramika

Na osadzie w Sanoku odkryto łącznie 201 fragmentów ceramiki datowanej na okres lateński, spośród których 146 pochodzi z wypełnisk obiektów o tej chronologii (129 fragmentów z obiektu 725/60 oraz 17 fragmentów z obiektu 727/60), a 55 wystąpiło na złożu wtórnym, w obrębie obiektów datowanych w obrębie fazy C okresu rzymskiego oraz fazy D (ob. 70/60, 74/60, 93/60, 96A, 540/60, 750/60, 755/60). Wyróżniona została zarówno ceramika wykonana na kole garncarskim, w tym grafitowa, jak i lepiona w ręce. Zwraca też uwagę możliwość wiązania pojedynczych fragmentów naczyń z obiektów 770/59 (tabl. 6.55: 4), 777/59 (tabl. 6.57: 4) oraz 1755/59 (tabl. 6.97: 2, 4) z okresem lateńskim. Ze względu jednak na ich obecność w obiektach znacznie oddalonych od opisanej wyżej półziemianki, a także niejednoznaczne cechy technologiczne, zaklasyfikowane zostały jako nietypowe fragmenty ceramiki późnorzymskiej.

Dla ceramiki z okresu lateńskiego odkrytej w Sanoku stan. 60, na podstawie obserwacji makroskopowych, wydzielono pięć grup technologicznych. Procentowy ich udział w zbiorze przedstawia rycina 5.3. W przypadku 37 fragmentów, ze względu na ich stan zachowania, grupa technologiczna pozostała nieokreślona. Poszczególne grupy charakteryzowały się następującymi cechami:

• Grupa I – ceramika wykonana na kole garncarskim, o powierzchniach gładkich, z masy garncarskiej bez intencjonalnie dodanej domieszki mineralnej, wyłącznie cienko- i średniościenna; z reguły barwy ceramiki wskazywały na wypał utleniający, rzadziej redukcyjny, w pojedynczych przypadkach odnotowano ślady grafitowania powierzchni.
• Grupa II – ceramika wykonana na kole garncarskim o lekko szorstkich powierzchniach, z masy garncarskiej z niewielką ilością domieszki w formie tłucznia kamiennego i szamotu.
• Grupa III – ceramika wykonana na kole garncarskim, z masy z dużą ilością domieszki grafitu, o charakterystycznych, ciemnoszarych barwach powierzchni, wyłącznie średniościenna.
• Grupa IV – ceramika lepiona w ręce, o powierzchniach gładkich lub wygładzonych, wykonana z masy garncarskiej z domieszką głównie w formie szamotu ceramicznego oraz tłucznia kamiennego, rzadziej piasku; niemal wyłącznie średniościenna, o zróżnicowanych barwach powierzchni; w pojedynczych przypadkach fragmenty nosiły ślady pokrycia czarną farbą lub angobą.
• Grupa V – ceramika lepiona w ręce, o powierzchniach szorstkich lub chropowatych, wykonana z masy garncarskiej ze znaczną ilością domieszki mineralnej, głównie w formie szamotu ceramicznego oraz tłucznia kamiennego; z reguły średniościenna, rzadziej grubościenna; głównie o barwach wskazujących na utleniającą atmosferę wypału.

Sanok, stan. 59–60. Procentowy udział poszczególnych grup surowcowo-technologicznych ceramiki z okresu lateńskiego (na podstawie liczby fragmentów)

Ceramika wykonana na kole garncarskim

Ceramika wykonana na kole była nieliczna. Zbiór składał się z 37 fragmentów (ryc. 5.4: 1-3). Poza niedystynktywnymi kawałkami występowały również pojedyncze fragmenty wylewów. Były one mniej lub bardziej pogrubione i wychylone na zewnątrz (tabl. 5.1: 4, 5; 5.2: 2, 3). W jednym przypadku wylew był masywny, wyraźnie pogrubiony z obu stron i zaokrąglony (tabl. 5.2: 4). Dna naczyń toczonych na kole reprezentowane są przez jeden przykład, pochodzący przypuszczalnie z grafitowej situli. Jest to dno niewyodrębnione, płaskie (tabl. 5.3: 1).

Technologia

Naczynia wykonane na kole zaklasyfikowano na podstawie technologii wykonania do grup I–III. Barwy ich powierzchni świadczą zarówno o wypale w atmosferze redukcyjnej, jak i utleniającej. Z reguły to fragmenty naczyń o powierzchniach gładkich. Tylko w pojedynczych przypadkach wystąpiły fragmenty o lekko szorstkiej strukturze (grupa II). Wśród nich zwróciła uwagę obecność jednego naczynia, którego powierzchnie lekko się ścierały. Choć naczynia o takiej cesze technologicznej są typowe dla materiałów z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich, to ceramika lateńska o powierzchniach ścieralnych znana jest także z osad nadsańskiej enklawy osadnictwa lateńskiego (por.: Madyda-Legutko 1996; Muzyczuk, Pohorska-Kleja 1994, s. 174, 175). Nieliczne były również fragmenty ceramiki grafitowej, bardzo charakterystycznej dla garncarstwa celtyckiego, znanej także z osad nad górnym Sanem, na przykład Sanoka-Białej Góry (Madyda-Legutko 1996, s. 37), czy wysuniętej nieco bardziej na północ osady w Bachórzu (Parczewski 1993, s. 212; 1996).

Naczynia wykonane na kole garncarskim nie nosiły śladów szczególnego opracowania powierzchni. Wyjątkiem było naczynie z obiektu 725/60 (tabl. 5.2: 4), na którym częściowo zachowały się ślady grafitowania powierzchni zewnętrznej. Zabieg taki jest stosowany na ceramice kultury lateńskiej z terenu Moraw od fazy LT C (Meduna 1980, s. 101). Potwierdzony jest także na osadach z południowo-zachodniej Słowacji i w mikroregionie podkrakowskim (Poleska 2006, s. 61, tam literatura).

Formy

Formy naczyń, ze względu na stopień rozdrobnienia materiału ceramicznego, w zdecydowanej większości nie są możliwe do określenia. Na podstawie dystynktywnych fragmentów wyróżnić można przynajmniej 9 egzemplarzy naczyń. Przypuszczalnie wszystkie fragmenty odkrytych wylewów pochodzą z form szerokootworowych – mis lub waz (tabl. 5.1: 4, 5; 5.2: 1, 4, 5, 5.3: 2, 3; 5.4: 2, 7). Tylko w przypadku naczynia z obiektu 725/60 zrekonstruowany profil pozwala dość precyzyjnie określić formę tego naczynia. Jest to misa o esowatym profilu, w której średnica wylewu jest mniejsza niż średnica największej wydętości brzuśca. W nawiązaniu do typologii naczyń kultury lateńskiej autorstwa P. Dulęby, opracowanej dla terenów Zachodniej Małopolski, typ ten odnieść można, przynajmniej w pewnym stopniu, do typu 151 (Dulęba 2014, s. 191, Ryc. 2). W materiale zwraca także uwagę fragmentarycznie zachowana pusta nóżka (tabl. 5.2: 5), pochodząca najprawdopodobniej z puchara o tak formowanych dolnych partiach. W typologii Dulęby zaliczone zostały one do grupy 520. Podobne naczynie pochodzi na przykład z Dalewic, stan. 1, pow. proszowicki, z zespołu datowanego na fazę LT C1b (Dulęba 2009, s. 16, Ryc. 2;7, 18).

W materiale wystąpiło także płaskie, niewyodrębnione dno o średnicy 24 cm, wykonane z masy garncarskiej ze znacznym udziałem grafitu (grupa III). Przypuszczalnie jest to dno charakterystycznej dla garncarstwa lateńskiego situli (tabl. 5.3: 1).

Ornamentyka

Tylko w przypadku pięciu fragmentów zachowały się ślady zdobienia powierzchni: w formie linii rytych (tabl. 5.2: 1) i listwy plastycznej. Jeden z fragmentów ceramiki grafitowej posiadał charakterystyczne, pionowe grzebykowanie (tabl. 5.4: 7). Wśród ceramiki stołowej zwraca uwagę fragment odkryty na złożu wtórym w obiekcie 70/60, zdobiony ornamentem kombinowanym w formie grubego plastycznego wałka, delikatnej listwy plastycznej, linii rytej, oraz umieszczonym między nimi rzędem ornamentu stempelkowego lub paznokciowego (tabl. 5.4: 2). Dekoracja stempelkowa w formie odwróconej litery C jest charakterystycznym motywem ornamentacyjnym situl grafitowych (Poleska 2006, s. 74), rzadziej występuje na ceramice stołowej. Tego typu sposób dekorowania naczyń datowany jest na fazy LT B1 – LT C1 (Meduna 1980, s. 68, 140 i nast.; Poleska 2006, s. 74).

Sanok, stan. 59–60. Wybór ceramiki: 1-3: fragmenty naczyń wykonanych na kole garncarskim; 4, 5 – fragmenty ceramiki lepionej ręcznie

Ceramika lepiona w ręce

Zbiór ceramiki ręcznie lepionej stanowiło 127 fragmentów, które zaliczono do grup IV i V (ryc. 5.4: 4, 5). Wylewy naczyń z reguły były niewyodrębnione, ustawione pionowo (tabl. 5.2: 2, 3, 10; 5.3: 5; 5.4: 1, 3, 4, 6, 8) lub nachylone do środka naczynia (tabl. 5.1: 3; 5.2: 6, 8; 5.3: 6). Wystąpiły zarówno dna płaskie, niewyodrębnione (tabl. 5.2: 12; 5.4: 9), jak i lekko wyodrębnione (tabl. 5.2: 13; 5.3: 4).

Technologia

Barwy powierzchni analizowanych fragmentów pozwalają przypuszczać, że naczynia wypalane były zarówno w atmosferze utleniającej, jak i redukcyjnej. W pojedynczych przypadkach powierzchnie są plamiste, niejednorodne. Na fragmentach dwóch naczyń ( ryc. 5.4: 5; tabl. 5.2: 13; 5.3: 7), na powierzchniach zewnętrznych, zachowały się warstwy, przypominające czarną farbę.

Cechą charakterystyczną ceramiki ręcznie lepionej z okresu lateńskiego była obecność dużej ilości domieszki w formie tłucznia ceramicznego, rejestrowana w przełamach naczyń. W dwóch przypadkach udało się zaobserwować dodatek tłucznia ceramicznego z grudkami grafitu.

Formy

Na podstawie fragmentów dystynktywnych (wylewów) wyróżnić można przynajmniej 12 egzemplarzy naczyń, zarówno o powierzchniach wygładzonych, jak i lekko szorstkich. Wydzielono dwie kategorie naczyń: zróżnicowane misy (podzielone na typy ze względu na formę i proporcje naczyń) oraz garnki. Tylko w jednym przypadku udało się zrekonstruować pełny profil naczynia (tabl. 5.2: 8). Pozostałe fragmenty dystynktywne są jednak na tyle charakterystyczne, że bez trudności udało się je zaklasyfikować przede wszystkim jako fragmenty mis. W nawiązaniu do typologii naczyń lateńskich z obszaru Zachodniej Małopolski (Dulęba 2014, s. 191, Ryc. 2), formy odkryte w Sanoku można określić jako naczynia z grup 100 (mis) oraz 200 (garnków). Naczynia o wylewach w różnym stopniu nachylonych do wnętrza nawiązują do typów 121 i 122 (tabl. 5.1: 1; 5.2: 3, 6; 5.3: 5; 5.4: 3, 4, 6) czy typu 131 (tabl. 5.2: 8). Są to formy licznie występujące na stanowiskach kultury lateńskiej, znane są także z okolic Sanoka, gdzie wystąpiły na stanowisku 32 w Pakoszówce (Muzyczuk, Pohorska-Kleja 1994, s. 175–179). Formy te charakterystyczne są również dla materiałów kultury lateńskiej z terenu Kotliny Karpackiej (typ I.1.1 i I.1.2), gdzie datowane są głównie na fazy LT B2-LT C2 (Tankó 2016, s. 188). Są to formy kontynuujące wcześniejsze tradycje ceramiczne z wczesnej epoki żelaza. Podobnie formowane naczynia, datowane na fazę HaD, znane są z dorzecza Sanu (Drewniak, Mazurek 2022, s. 53–56, tam dalsza literatura). Obecne są także w materiałach z Kotliny Karpackiej, gdzie związek mają ze scytyjskim kręgiem kulturowym (Chochorowski 1985; Tankó 2016, s. 172).

Wśród garnków wyróżnić można garnki beczułkowate, reprezentowane przez fragmentarycznie zachowane jedno naczynie z ob. 727/60 (tabl. 5.3: 6) odpowiadające typowi 211 wg Dulęby, oraz garnek przypuszczalnie nawiązujący do typu 221, poświadczony przez fragment jednego wylewu, odkrytego w obiekcie 755/60 (tabl. 5.4: 8). Ręcznie lepiona ceramika znaleziona na osadzie jest typowa dla celtyckiej kultury materialnej. Formy mis i garnków, które wystąpiły w Sanoku, posiadają szerokie ramy chronologiczne (Meduna 1980, 95).

Ornamentyka

Naczynia ręcznie lepione w większości nie noszą śladów zdobienia. Tylko w czterech przypadkach odnotowano dekorację w formie plastycznych guzów (tabl. 5.2: 9, 10; 5.3: 7; 5.4: 1, 5). Takie formy dekoracji występują na ceramice kultury lateńskiej z Kotliny Karpackiej, datowanych na fazy LT B i LT C (Tankó 2016, s. 189). Powszechnie występują także wśród ceramiki kultury puchowskiej (Madyda-Legutko 1996, s. 24–35).

Krążki ceramiczne z otworem

Wśród fragmentów ceramiki ręcznie lepionej rozpoznano dwa fragmentarycznie zachowane krążki ceramiczne z nawierconymi otworami (tabl. 5.2: 7, 11). Przedmioty te masowo występują na osadach kultury lateńskiej. Określenie ich funkcji pozostaje problematyczne, choć w literaturze przeważa pogląd, że pełniły funkcję przęślików (Jacobi 1974, s. 60).

Zabytki metalowe

Wśród rozpoznanych przedmiotów metalowych z kulturą lateńską wiązać należy pochodzący z wypełniska obiektu 725/60 fragment nieokreślonego przedmiotu żelaznego (tabl. 5.1: 2). Najprawdopodobniej z okresem lateńskim można łączyć także żelazną ciosłę (lub tak zwaną siekierociosłę), odkrytą na złożu wtórnym, w obiekcie 755/60 (tabl. 5.4: 10). Posiadała ona długość 9,5 cm oraz maksymalną wysokość 4,8 cm. Tulejka ma formę czworoboczną, lekko zniekształconą. Tego typu narzędzia występują dość licznie na osadach, oppidach oraz w skarbach narzędzi z okresu lateńskiego. Nie posiadają wartości datującej, ponieważ posiadają szerokie ramy chronologiczne. Jako analogie do tego typu narzędzi podać można pochodzące z nieodległego stanowiska w Pakoszówce, gm. Sanok, gdzie wchodziły w skład skarbu narzędzi żelaznych (Bochnak, Kotowicz, Opielowska 2016, s. 216, 230, 231, Ryc. 7: 1-3, tam literatura). Tego typu zabytki odkryte zostały także na terenie Słowacji (np.: Pieta 2010, s. 158, 178, Ryc. 65: 1, 5, 6; 79: 9, 13) i osadach kultury lateńskiej w południowej Polsce (Dulęba 2021, s. 264–265).

Chronologia osady

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy osadnictwo lateńskie w górzystej strefie południowo-wschodniej Polski na obszarze przedpola Beskidu Niskiego i Bieszczad potwierdzone jest przez pojedyncze zabytki datujące od fazy LT C1 i trwało przypuszczalnie również w fazie D (Woźniak 2004, s. 49–51; Karwowski 2004; Przybyła 2004, s. 231, tam literatura). Stan badań nad osadnictwem kultury lateńskiej w obrębie enklawy zlokalizowanej na obszarze dzisiejszego Podkarpacia pozwalał do tej pory jedynie na ogólne zarysowanie jego ram chronologicznych (Przybyła 2004, s. 231). Fakt ten związany jest z brakiem większej serii dobrze datowanych znalezisk oraz przebadanych obiektów takowe znaleziska zwierających. Podkreślić należy, że badania na opisywanym stanowisku w Sanoku także nie dostarczyły zbioru pozwalającego na zawężone określenie chronologii opisywanej osady z okresu lateńskiego. Wśród przebadanych tu obiektów zauważalne jest, że obiekt 727/60 wyraźnie odznacza się na tle obiektu 725/60. Na tej podstawie wydaje się, że między obiektami istnieje pewna różnica chronologiczna i czytelna między nimi relacja stratygraficzna wskazuje, że ten drugi jest młodszy. Fakt ten może świadczyć o użytkowaniu tego miejsca przez społeczność kultury lateńskiej przynajmniej na przestrzeni kilku dekad, choć różnice chronologiczne nie są czytelne w materiale zabytkowym.

Rozpoznane na stanowisku 59-60 w Sanoku formy naczyń kultury lateńskiej wiązać można z prostymi formami o długiej chronologii. Ornamentyka stempelkowa w formie odwróconej litery C, rozpoznana na fragmencie jednego naczynia stołowego, występuje wśród materiałów datowanych na fazy LT B1 – LT C1. Także niektóre rozpoznane formy ceramiki ręcznie lepionej datowane są na terenie Kotliny Karpackiej zarówno na fazę LT B2, jak i LT C (Tankó 2016, s. 188). W związku z powyższym zauważyć trzeba, że opisane materiały można datować między fazami LT B2 a LT C. Podkreślić jednak należy, że do tej pory brakuje bardziej precyzyjnych datowników pozwalających przesuwać początek osadnictwa kultury lateńskiej w tym regionie na fazę LT B . W oparciu o tę informację, oraz na podstawie dotychczasowych ustaleń związanych z chronologią osadnictwa lateńskiego na obszarze południowo-wschodniej Polski, nowo odkryte materiały datować można najpewniej w obrębie fazy LT C, zwłaszcza jej starszym odcinku chronologicznym.

Literatura

Blajer W., Bochnak T., Kotowicz P.N., Maciejewski M., Skowron K.
2023 Hoards of metal objects dated to the Hallstatt and the La Tène period from the Sanok area and their transcarpathian references, [w:] V. Sîrbu, A. Peţan (red.), Inventory, offerings and rituals in the pre-Christian temples and sacred places of continental Europe and Mediterranean area (7th c. BC-2nd c. AD), Alun, 47–85.

Bochnak T., Kotowicz P.N.
2015 Bruchstücke von zwei keltischen Hohlbuckelringen aus Pakoszówka, Kr. Sanok, im Südosten Polens, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 36, 285–298.

Bochnak T., Kotowicz P.N., Opielowska Z.
2016 Dwa celtyckie depozyty przedmiotów żelaznych z Pakoszówki, pow. sanocki, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 37, 209–246.

Chochorowski J.
1985 Die Vekerzug – Kultur. Charakteristik der Funde, Kraków.

Drewniak K., Mazurek M.
2022 Osada kultury łużyckiej na stanowisku Jabłonica Ruska 1, [w:] M. Mazurek, A. Sznajdrowska-Pondel (red.), Jabłonica Ruska 1 – wielokulturowe stanowisko w dorzeczu górnego Sanu, Rzeszów, 33–107.

Dulęba P.
2009 Przemiany kulturowe w Zachodniej Małopolsce w okresie od III do I wieku przed Chr. Przyczynek do kontaktów między Celtami a Germanami, [w:] M. Karwowski, E. Droberjar (red.), Archeologia Barbarzyńców 2008. Powiązania i kontakty w świecie barbarzyńskim (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 13), Rzeszów, 11–35.
2014 Geneza zachodniomałopolskiej enklawy kultury lateńskiej i jej powiązania z innymi regionami osadnictwa celtyckiego, [w:] J. Čižmářová, N. Venclová, G. Březinová (red.), Moravské křižovatky. Střední Podunají mezi pravěkem a historií, Brno, 189–200.
2021 New Finds from the La Tène Period from Western Lesser Poland, [w:] M. Karwowski, B. Komoróczy, P.C. Ramsl (red.), Archaeological Studies of the Late Iron Age in Central Europe (=Archeologického Ústavu AV ČR Brno 71), Brno, 257–268.

Jacobi G.
1974 Werkzeug und Gerät aus dem Oppidum von Manching, „The Antiquaries Journal” 56/2, 278–279.

Karwowski M.
2004 Początki osadnictwa kultury lateńskiej na Podkarpaciu w świetle szklanych importów celtyckich, [w:] J. Gancarski (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich, Krosno, 153–162.

Madyda-Legutko R.
1996 Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim, Kraków.
2004 Polskie Karpaty w okresie późnolateńskim i w okresie wpływów rzymskich. Uwagi dotyczące zróżnicowania kulturowego, [w:] J. Gancarski (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich, Krosno, 71–92.

Meduna J.
1980 Die laténezeitlichen Siedlungen in Mähren, Praga.

Muzyczuk A., Pohorska-Kleja E.
1994 Badania sondażowe na stanowisku 32 w Pakoszówce, gmina Sanok, województwo krośnieńskie, „Acta Archaeologica Carpathica” 32, 167–181.

Parczewski M.
1993 Wyniki badań wykopaliskowych w Bachórzu w latach 1991–1992, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za lata 1991–1992”, 205–216.
1996 Rezultaty badań wykopaliskowych w Bachórzu w latach 1993–1995, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 17, 268–286.

Parczewski M., Pelisiak A., Szczepanek K.
2012 Najdawniejsza przeszłość polskich Bieszczadów, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego” 33, 9–41.

Pieta K.
2010 Die Keltische Besiedlung der Slowakei, jüngere Latenezeit, (=Archaeologica Slovaca Monographiae Studia 5), Nitra.

Poleska P.
2006 Celtycki mikroregion osadniczy w rejonie podkrakowskim, t. II, Kraków.

Przybyła M.
2004 Nowe znaleziska kultury lateńskiej z obszaru Podgórza Rzeszowskiego, [w:] J. Gancarski (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich, Krosno, 219–234.

Tankó K.
2016 Chronological Aspects of Ceramic Types from Recently Investigated La Tène Settlements in Hungary, [w:] S. Berecki (red.), Iron Age chronology in the Carpathian Basin: proceedings of the international colloquium from Târgu Mureş, 8–10 October 2015, Cluj-Napoca, 165–190.

Woźniak Z.
2004 Rola Karpat zachodnich w okresie lateńskim, [w:] J. Gancarski (red.), Okres lateński i rzymski w Karpatach polskich, Krosno, 43–70.

<<< Poprzedni

Spis treści

Następny >>>