Projekt "Osady ludności wczesnych faz kultury mierzanowickiej na stan. 37 i 39 w Dobkowicach" ma na celu publikację wyników badań wykopaliskowych ze stanowiska 37 i 39 w Dobkowicach.

Miejscowość Dobkowice, ulokowana jest około 10 km na południe od Jarosławia i 15 km na północ od Przemyśla. Administracyjnie należy do gminy Chłopice, w powiecie jarosławskim, w województwie podkarpackim. Wieś (jako Dobkowycze) wzmiankowana była w roku 1361 w dokumencie króla Kazimierza III Wielkiego potwierdzającym nadanie wsi przez Lwa, księcia ruskiego, Matwiejowi Kaldofowiczowi. Należała ona do parafii Łowce w rzymskokatolickiej diecezji przemyskiej, dekanatu pruchnickiego. 

Pod względem geograficznym Dobkowice położone są we wschodniej części Podgórza Rze¬szowskiego, zwanego też Wysoczyzną Kańczucką lub Przedgórskim Płatem Lessowym. Kwestia podziału geograficznego i możliwości stosowania terminów dla tego rejonu została szczegółowo przedstawiona w opracowaniu M. S. Przybyły i W. Blajera. 

Podgórze Rzeszowskie to przykarpacka część makroregionu Kotliny Sandomierskiej przylegająca od północy do Pogórza Dynowskiego, znajduje się pomiędzy Sanem (Dolina Dolnego Sanu) i Wisłokiem (Pradolina Podkarpacka). Płaskie, na ogół rozległe garby podgórza o wysokości sięgającej 240-280 m n.p.m., zbudowane są z iłów mioceńskich, a przykrywają je piaski i gliny czwartorzędowe oraz less z płatami czarnoziemów z dobrą siecią rzeczną i licznymi stałymi, niewysychającymi nawet w okresach suszy źródłami wody. Pod względem przyrodniczym wyróżnia się na tle sąsiednich obszarów jako niewielka enklawa, szczególnie korzystna dla osadnictwa i gospodarki w pradziejach. Mikroregion ten znajduje się bowiem „w zasięgu strefy uprzywilejowanej pod względem mikroklimatycznym” i „należy do najcieplejszych obszarów Niziny Sandomierskiej”. Porośnięty był w okresach atlantyckim i subborealnym w wyższych partiach lasami grądowymi z bogatym podszyciem, a w dolinach, zbiorowiskami olesowymi i łęgowymi. Jest też w tej części strefy przykarpackiej głównym skupiskiem roślinności kserotermicznej, nawiązującej do zbiorowisk stepowych. 

Stanowiska w Dobkowicach odkryto w trakcie nadzoru archeologicznego prowadzonego przez D. Bobaka, podczas prac ziemnych w trakcie budowy autostrady A4 na odcinku Wierzbna-Radymno w województwie podkarpackim. Następnie zostały one objęte interwencyjnymi badaniami wykopaliskowymi wykonanymi na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad przez Fundację Rzeszowskiego Ośrodka Archeo¬logicznego. Prace badawcze wiosną 2011 r. prowadziły ekspedycje kierowane przez J. Okońskiego (stan. 37 i 39) przy współpracy z M. Połtowicz-Bobak (stan. 39). Szerokopłaszczyznowe badania wykopaliskowe poprzedzające budowę autostrady A-4 w województwie podkarpackim zapoczątkowane były w 2005 r. i w ich trakcie odkryto liczne pozostałości osadnictwa pradziejowego i nowożytnego. 

Sąsiadujące ze sobą stanowiska nr 37 i 39 znajdują się na północ od zabudowań wsi. Zlokalizowane były na łagodnym skłonie garbu o ekspozycji północnej, opadającym ku szerokiej dolinie rzeczki – Łęg Rokietnicki. Na kolejnych wyniesieniach o zbliżonej ekspozycji i wysokości (około 220 m n.p.m.) położone były inne stanowiska pradziejowe w administracyjnych obrębach miejscowości: Dobkowice (stan. 32, 35, 36, 38), Boratyn (stan. 6 i 17) oraz Zamiechów (stan. 18), w powiecie jarosławskim. 

Przedstawione na stanowiskach 37 i 39 w Dobkowicach pozostałości osadnictwa w postaci zgrupowań jam kultury mierzanowickiej uzupełniają informacje o sieci osadniczej tej kultury na lessach Wysoczyzny Kańczuckiej w południowo-wschodniej Polsce, pozwalając na rekonstrukcję jej rzeczywistego obrazu. Jak wynika z przeprowadzonej analizy są to skupiska stosunkowo zwarte chronologicznie i terytorialnie. Z rozmieszczenie obiektów można wnioskować, że odkryte jamy mogą być w znacznym stopniu sobie współczesne i należy je uznać za przykład osad jednodworczych związanych z wczesnymi fazami kultury mierzanowickiej. Niektóre z obiektów zawierały szczątki ludzkie lub szczątki ludzkie i zwierzęce. Podobne jamy odkryto m in. na stanowisku w Szarbi, gdzie często znajdowano w nich niekompletne szczątki młodych osobników. W kulturze mierzanowickiej zwraca uwagę niedobór pochówków dzieci na cmentarzyskach, a także znajdowanie ich niekompletnych szczątków w obiektach osadowych i jest to zjawisko powtarzalne np. na cmentarzysku w Szarbi. Na tym stanowisku, na ogólną liczbę 110 pochowanych osobników wyróżniono zaledwie 14 szczątków dzieci, z czego tylko w 7 przypadkach były właściwymi pochówkami, pozostałe to fragmenty kości lub zęby wydzielone z materiału kostnego należącego do innych osobników. Pochówki dziecięce znajdowały się zarówno w typowych jamach grobowych jak też osadowych, gdzie ich układ sprawiał wrażenie, że kości zostały do nich wrzucone. W tym kontekście obecność szczątków dzieci w obiektach osadowych z Dobkowic można uznać jako jeden ze sposobów traktowania przez ludność kultury mierzanowickiej zmarłych. Pochówki zawierające szczątki ludzkie i zwierzęce są również odnotowywane w kulturze mierzanowickiej, zwrócić tu należy uwagę szczególnie na obiekt z Mydłowa, pow. Opatów, gdzie obok szczątków ludzkich odkryto szczątki przynajmniej dwóch psów i dwóch owiec  i pochówek człowieka z psem z Iwanowic. 

Przedstawione,  odkryte w obiektach zabytki pozwalają na ich datowanie w obrębie faz proto- i wczesnomierzanowickiej z elementami fazy klasycznej, które mogą pojawiać się już w fazie wczesnej. Cechą charakterystyczną dla fazy protomierzanowickiej występującą na stanowiskach w Dobkowicach jest sposób zdobienia górnych części kubków poziomymi pasmami zwielokrotnionych odcisków sznura (najczęściej potrójnych) oraz występujące w grobach zabytki kamienne. Częściej jednak widoczne są elementy fazy wczesnej w postaci zdobienia podwójnymi pasmami poziomymi, niekiedy w połączeniu z odciskami pionowymi. Fazę tą charakteryzuje większe zróżnicowanie naczyń i zdobnictwa. Wśród nich liczną grupę stanowią amfory. Charakterystycznym składnikiem omawianych inwentarzy są również garnki. Reprezentują one najczęściej typy zdobione guzami doklejonymi do brzegów i oraz listwami plastycznymi. Guzy zdobiące przywylewowe partie garnków reprezentują głównie typy 1 i 3-6 wg klasyfikacji S. Kadrowa.

Na podstawie przedstawionych materiałów wydaje się wiec, że chronologię osad z Dobkowic można ograniczyć do fazy wczesnej kultury mierzanowickiej. Potwierdzeniem dla tego przypuszczenia jest uzyskane dla obiektów ze stan. 37 i 39 oznaczenie radiowęglowe które odpowiadają fazie wczesnej datowanej jest na lata 2200-2050 BC. Synchronizować to można z początkiem istnienia na obszarze małopolski stałych osad kultury mierzanowickiej, zlokalizowanych na kulminacjach lessowych wysoczyzn. Nie można jednak wykluczyć, że opisywane tu jamy, reprezentujące najstarszy nurt osadowy we wczesnej epoce brązu na obszarze Polski południowo-wschodniej, są współczesne materiałom grobowym zaliczonym do fazy protomierzanowickiej. Wiek najwcześniej datowanych obiektów osadowych kultury mierzanowickiej na terenie Polski południowo-wschodniej przypada na około 2300-2200 BC, kiedy to na kulminacjach lessowych wysoczyzn powstały osady, stanowiące centra stabilnych mikroregionów osadniczych. Przedział ten odpowiada schyłkowi osadnictwa kultury pucharów dzwonowatych na obszarze zachodniej Małopolski.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury (nr zadania 3227/18/FPK/NID).

Promocja publikacji

Przedstawiamy galerię fotografii z promocji publikacji, która odbyła się w siedzibie Uniwersyteckiej Składnicy Materiałów Archeologicznych. 

 Plik pdf z publikacją

 Materiały promocyjne