Informacje wstępne o stanowisku Sanok 58

Wprowadzenie i historia badań

Stanowisko zostało odkryte w 1983 roku w trakcie badań powierzchniowych realizowanych na potrzeby Archeologicznego Zdjęcia Polski. Prace przeprowadziła Elżbieta Pohorska-Kleja z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Pozyskano wówczas 1 półfabrykat siekierki z neolitu lub wczesnej epoki brązu, który przekazano do Muzeum Podkarpackiego w Krośnie. Chronologię określili wówczas Jan Machnik oraz Paweł Valde- Nowak. W listopadzie 2015 roku, w związku z planowaną budową obwodnicy Sanoka, przeprowadzono powierzchniowe badania weryfikacyjne stanowiska. Prace prowadzone przez Martę Połtowicz- Bobak i Adama Nowaka z ramienia Fundacji Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego ze względu na niedostępność terenu miały wynik negatywny. W październiku 2016 roku na powierzchni 1 ara wykonano badania sondażowe. Natrafiono na jeden kolisty obiekt, w którego wypełnisku zarejestrowano 2 niecharakterystyczne fragmenty ceramiki określone jako związane ze społecznościami kultury pucharów lejkowatych. Opis technologiczny omawianych ułamków wskazuje jednak, że również mogły być związane z epoką brązu. Dodatkowo w humusie odkryto pojedynczy fragment ceramiki datowany na późne średniowiecze lub okres nowożytny. Prace prowadzone były wówczas przez Annę Szulczewską z Pracowni Badawczej THOR. W terminie 31.08–13.11.2017 roku na zlecenie Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych Autostrad wykonano badania wykopaliskowe. Realizował je zespół archeologów Fundacji Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego pod kierownictwem Agnieszki Mazurek. Koordynatorami prac terenowych byli natomiast Konrad Drewniak i Mirosław Mazurek. W badaniach udział wzięli również Piotr Kotowicz, Anna Okoniewska, Joanna Pilszyk, Aleksandra Sznajdrowska-Pondel i Dymitr Verteletskyi. Do badań ratowniczych poprzedzających budowę obwodnicy Sanoka w ciągu drogi krajowej nr 28 Zator–Medyka preliminowano powierzchnię 37,7 ara stanowiska, w jego części zachodniej. Ostatecznie, w wyniku poszerzeń, przebadano 63,9 ara. Po odhumusowaniu – do głębokości 30–40 cm, dokumentowano wyplantowane ary i wyznaczano obiekty, które czytelnie wyodrębniały się na tle calca. Dla stanowiska wykonano standardową dokumentację fotograficzną i rysunkową, a także wykonano pomiary w postaci niwelacji. W przypadku kolistego obiektu rowkowego nr 10 zastosowano profile głównie w miejscu, gdzie rejestrowano dołki posłupowe. Ze względu na znaczne wymiary obiektu rowkowego nr 20, oprócz miejsc, w których można było zaobserwować układy stratygraficzne, zastosowano dodatkowe cięcia (co 10 m, na granicy arów).

W odległości 40 m na południowy wschód od obszaru badań wykopaliskowych zarejestrowano kolejne obiekty archeologiczne. Zostały one przebadane w ramach nadzoru, który prowadziła Monika Hozer z ramienia inżyniera kontraktu. Prace na powierzchni 0,6 ara przeprowadzono 2.06.2018 roku. Zadokumentowano wówczas 9 obiektów, z czego w 3 wyróżniono niecharakterystyczny materiał zabytkowy. Nie różnił się on technologicznie od zabytków pozyskanych w trakcie badań prowadzonych wcześniej, dlatego też został włączony w obręb stanowiska i uwzględniony w niniejszym opracowaniu.

Sanok, stan. 58. Lokalizacja stanowiska na podkładzie mapy topograficznej. Skala 1:10000 (źródło mapy: GUGiK)

 Oprócz obiektów związanych z epoką brązu i wczesną epoką żelaza podczas badań na stanowisku Sanok 58 zarejestrowano współczesne bądź też nowożytne wkopy. Ponadto zarejestrowano naturalne zaciemnienia będące np. przegłębieniami terenu. W toku prac wyeliminowano tego typu struktury i w analizie uwzględniono jedynie pewne obiekty archeologiczne. Z wysokim prawdopodobieństwem również jamy bez materiału zabytkowego w wypełniskach można łączyć z kulturą łużycką. Daje to podstawy do szerszej analizy rozplanowania przestrzennego, a wraz z analizą zabytków także możliwość określenia czasu powstania i długości trwania omawianej osady.

Sanok, stan. 58. Obiekt rowkowy nr 10 w trakcie eksploracji

Lokalizacja stanowiska i sytuacja geomorfologiczna

Stanowisko Sanok 58 (AZP 113-78/100) zarówno według schematu J. Kondrackiego (2002), jak i według najnowszego podziału położone jest w północnej części Pogórza Bukowskiego (Solon et al. 2018). Ta podgórska wyżyna rozcięta jest w tym rejonie na kilka części podłużnych i poprzecznych przez San i jego dopływy. Na południowy zachód od Sanoka, w odległości ok. 4 km od niego, rozpościera się ciąg wzniesień na linii północny zachód – południowy wschód osiągający maksymalną wysokość 525 m n.p.m. (szczyt Góra). Grzbiet ten nazywany od jednej z kulminacji Pasmem Wiechy ma długość ok. 9 km i zamyka od południa Kotlinę Sanocką (Skowroński, Skowrońska-Wydrzyńska 2005), która znajduje się na zetknięciu trzech mezoregionów: Gór Sanocko-Turczańskich od wschodu, Pogórza Dynowskiego od północy oraz Pogórza Bukowskiego od zachodu i południa, do którego jest zaliczana (Ćwik et al. 2021, s. 507; Kondracki 2002, s. 588).

Sanok, stan. 58. Lokalizacja stanowiska w odniesieniu do podziału fizycznogeograficznego południowo--wschodniej Polski (wg Solon et al. 2018; źródło mapy: GUGiK)

W opracowaniu dotyczącym charakterystyki rejonów geograficznych Polski na podstawie zdjęć satelitarnych omawiany obszar należy do Obniżenia Krośnieńskiego (Olędzki 2008). Jednostka ta nawiązuje do podziału geomorfologicznego opracowanego przez Mieczysława Klimaszewskiego i Leszka Starkla (1972). Teren ten w interesującej nas części zbudowany jest z łupków i piaskowców krośnieńskich (Ćwik et al. 2021, s. 507). Występują także warstwy menilitowe – margle i rogowce powstałe w oligocenie w wyniku akumulacji osadów w środowisku morskim (flisz) (Ćwik et al. 2021, s. 507; Marks et al. 2022). Hydrologia tego terenu wyróżnia się znacznym udziałem wód gruntowych, występujących na głębokości 0 do 5 m. Tereny o rzeźbie pogórskiej charakteryzują natomiast głębsze wody podziemne (5–20 m). Pokrywa glebowa Obniżenia Krośnieńskiego jest dość zróżnicowana (Olędzki 2008, s. 283). W jego południowo-wschodniej części występują m.in. zdegradowane czarne ziemie wytworzone z glin średnich, pylastych (Mapa glebowo-rolnicza…). Z takim typem i gatunkiem gleby mamy do czynienia w przypadku obszaru, na którym zlokalizowane jest omawiane stanowisko. Położone jest ono na północno-wschodnim stoku opadającym dosyć stromo do jednej z odnóg potoku Płowieckiego, będącego dopływem Sanu. Ciek wodny znajduje się dosyć blisko, bo ok. 80–90 m na wschód od osady, kolejne ramię natomiast przepływa ok. 160 m na zachód od niej. Badany obszar rozciągał się na wysokości 309–314 m n.p.m. Osada kontynuuje się zapewne w kierunku południowo-zachodnim, osiągając prawdopodobnie maksymalną wysokość 318–319 m n.p.m.

Sanok, stan. 58. Rejon stanowiska na Numerycznym Modelem Terenu (dalej: NMT) połączonym z modelem cieniowanym (źródło mapy: GUGiK)

Literatura

Ćwik A., Szpara K., Krąż P., Łanczont M., Ziaja W., Chabudziński Ł., 2021 Pogórze Środkowobeskidzkie, [w:] A. Richling, J. Solon, A. Macias, J. Balon, J. Borzyszkowski, M. Kistowski (red.), Regionalna geografia fizyczna Polski, Poznań, 497–508.
Klimaszewski M., Starkel L., 1972 Karpaty polskie, [w:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, t. 1: Polska południowa, góry i wyżyny, Warszawa, 21–115.
Kondracki J., 2002 Geografia regionalna Polski, Warszawa.
Mapa glebowo-rolnicza w skali 1:5000 z zasobów WODGiK w Rzeszowie.
Marks L., Grabowski J., Stępień U. (red.), 2022 Mapa geologiczna Polski 1:500 000, Warszawa.
Mazurek M. (red.), 2018 Opracowanie wyników archeologicznych badań wykopaliskowych na stanowisku nr 58 w Sanoku, maszynopis w archiwum GDDKiA, oddział Rzeszów, Rzeszów.
Olędzki J.R., 2008 Regiony geograficzne Polski, „Teledetekcja Środowiskowa” 38, 1–337.
Pachulski P., Smaruj A., 2016 Opracowanie wyników badań sondażowych prowadzonych na 9 stanowiskach archeologicznych na trasie planowanej budowy obwodnicy miasta Sanok w ciągu drogi krajowej nr 28 Zator–Medyka, maszynopis w archiwum GDDKiA, oddział Rzeszów, Rzeszów.
Połtowicz-Bobak M., Nowak A., 2015 Opracowanie ratowniczych rozpoznawczych badań powierzchniowych na trasie planowanej budowy obwodnicy miasta Sanoka w ciągu drogi krajowej nr 28 Zator-Medyka, maszynopis w archiwum GDDKiA, oddział Rzeszów, Rzeszów.
Skowroński M., Skowrońska-Wydrzyńska A., 2005 Góry Sanockie, Sanok.
Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W., 2018 Physico-geographical mesoregions of Poland: verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, „Geographia Polonica” 91/2, 143-169.