Podsumowanie

Do badań ratowniczych poprzedzających budowę obwodnicy Sanoka w ciągu drogi krajowej nr 28 Zator – Medyka wyznaczono 7 stanowisk . Kolejne punkty osadnicze zostały ujawnione w trakcie nadzoru prowadzonego nad inwestycją (tabela 9.1). Były to pierwsze prace archeologiczne zakrojone na tak dużą skalę w Kotlinie Sanockiej (ryc. 9.1). Ekipy Fundacji Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego przebadały łącznie ponad 11 ha, odkrywając ślady działalności człowieka datowane od neolitu po II wojnę światową. Zdecydowanie najliczniej rejestrowano relikty z późnej epoki brązu/wczesnej epoki żelaza oraz z okresu rzymskiego. Na tym tle wyróżniały się stanowiska nr 58 oraz 59-60 badane przez zespół, którego koordynatorem był Mirosław Mazurek, oraz stanowisko nr 42, gdzie kierownikiem prac był Tomasz Tokarczyk (Tokarczyk, Ocadryga-Tokarczyk 2019).

Na stanowisku Sanok 58 przebadano 63,9 ara i wyeksplorowano 58 obiektów z materiałem z późnej epoki brązu/wczesnej epoki żelaza. Dzięki temu, że stanowisko w pradziejach związane było tylko z tym jednym horyzontem osadniczym, udało się zrekonstruować niemal w pełni rozplanowanie przestrzenne osady. W trakcie prac wyróżniono jamy zasobowe o funkcji magazynowej, jamy gospodarcze, palenisko, konstrukcje słupowe oraz obiekty rowkowe. W trakcie analizy wyróżniono zgrupowania obiektów związane tylko z zabudową mieszkalną, strefy, gdzie dominowały jamy gospodarcze, oraz takie, gdzie występowały w głównej mierze jamy zasobowe. Wyodrębniono także strefę mieszaną, która charakteryzowała się występowaniem wszystkich typów obiektów. Cechy zabytków ruchomych wskazują, że osada zasiedlona była w schyłkowym okresie epoki brązu i użytkowana do początków wczesnej epoki żelaza.

Podobnie datowana jest również osada z Sanoka 59-60. W tym przypadku zdecydowanie większa próba danych pozwoliła na wydzielenie dwóch horyzontów osadniczych oraz rekonstrukcję przestrzennego rozwoju osady. W starszym horyzoncie dominowały jamy trapezowate z materiałem zdobionym skośnymi bądź poziomymi kanelurami. Ceramika ta wykonana była głównie z gliny, w której przeważała domieszka tłucznia ceramicznego. Młodszy horyzont natomiast charakteryzował się przeważnie jamami nieckowatymi, w których rozpoznawano garnki zdobione listwami plastycznymi z dołkami palcowymi. Ponadto specyficzne dla tego okresu rozwoju osady było również stosowanie domieszki gruboziarnistego tłucznia ceramicznego. Na stanowisku wyróżniono także inwentarz, który z ostrożnością można łączyć z tzw. grupą jasielską lub kulturą Otomani-Füzesabony. W świetle tych danych założenie osady na stanowisku 59-60 mogło nastąpić w młodszym odcinku środkowego okresu epoki brązu, natomiast jej trwanie określa się do fazy HaD, a być może nawet początków okresu lateńskiego. Struktury osadnicze z przełomu epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na terenie Karpat nadal dla archeologów nie są do końca jasne. Wyrażamy nadzieję, że zaprezentowane wyniki badań przyczynią się do lepszego rozpoznania tego horyzontu osadniczego.

Sanok, stan. 59-60. Widok obszaru badań na początku i w trakcie prac oraz aktualny stan przebiegu obwodnicy Sanoka

Na obszarze stanowiska 59-60 odkryto też nieliczne materiały osadowe z okresu lateńskiego, datowane w obrębie fazy LT C. Wystąpiły tu fragmenty naczyń lepionych ręcznie oraz toczonych na kole, w tym fragmenty ceramiki grafitowej, jak również żelazne ciosła. Przebadana półziemianka jest pierwszym obiektem kultury lateńskiej tego typu wyeksplorowanym na terenie Kotliny Sanockiej.

Dorzecze górnego Sanu, w tym zwłaszcza obszar Kotliny Sanockiej jest tym, na którym potwierdzona jest gęsta siatka osadnicza z okresu rzymskiego, rozpoznana przede wszystkim na podstawie badań powierzchniowych. W trakcie prac wykopaliskowych poprzedzających budowę obwodnicy Sanoka szczególnym wyzwaniem logistycznym było badanie wielohektarowej osady, której obszar w niewielkim tylko stopniu pokrywał się z obszarem stanowisk wyznaczonych na podstawie badań powierzchniowych. Udało się jednak właściwie zadokumentować, a następnie opracować pozyskane materiały. Odkrycie zróżnicowanych obiektów osadowych datowanych na fazy C2, C3 oraz D, obejmujących pozostałości zabudowy słupowej, jam gospodarczych, relikty pieców, studni czy zgrupowań palenisk czworokątnych, umożliwiło precyzyjne zobrazowanie kwestii związanych z funkcjonowaniem i organizacją stanowisk osadowych w strefie górskiej. Szczególnie istotne było też pozyskanie zabytków, które pozwoliły w sposób pewny potwierdzić funkcjonowanie osady także we wczesnej fazie okresu wędrówek ludów. Szerokopłaszczyznowe przebadanie osady doprowadziło do pozyskania najliczniejszego do tej pory zbioru materiałów – zarówno ruchomych, jak i nieruchomych – na terenie polskich Karpat, znacznie poszerzając bazę źródłową.