Realizujemy projekty dofinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Internetowa księgarnia FROA
Oferujemy bogaty wybór naszych publikacji, obejmujący szeroki zakres zagadnień z dziedziny archeologii.
Zapraszamy do naszej internetowej księgarni
lub do kontaktu telefonicznego: (17) 872 15 82
Poradnik dla każdego
Co zrobić jeśli znajdę zabytkowy przedmiot?
Znalazca zabytku jest zobowiązany zgłosić swoje odkrycie i przekazać je instytucjom państwowym. Procedura różni się w zależności od tego czy znaleziskiem jest zabytek archeologiczny czy też zwykły „niearcheologiczny” przedmiot zabytkowy. W przypadku zabytków archeologicznych, które zazwyczaj znajdujemy w ziemi lub pod wodą a niekiedy też na powierzchni ziemi, należy niezwłocznie zgłosić je wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków. Jeżeli jest to niemożliwe, należy powiadomić władze lokalne (wójt, burmistrz, prezydent miasta). Bardzo często pierwszą osobą, która dowiaduje się o odkryciu jest muzealnik, znajomy archeolog, regionalista czy nauczyciel historii, jednak obowiązek powiadomienia służb konserwatorskich spoczywa na znalazcy. Najprostszą formą takiego zgłoszenia jest wysłanie wiadomości pocztą elektroniczną.
Przepisy nakazują też zabezpieczyć taki przedmiot i oznaczyć miejsce jego znalezienia. Należy też powstrzymać się od rozkopywania miejsca odkrycia zabytku, aby nie doprowadzić do uszkodzenia stanowiska archeologicznego, które może znajdować się w tym miejscu. Osobom, które wypełnią powyższe warunki przysługuje nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Procedura w przypadku odkrycia zabytku niearcheologicznego jest trochę odmienna, należy go przekazać właściwemu staroście, który następnie powiadamia wojewódzkiego konserwatora zabytków. Osoby nie posiadające wiedzy specjalistycznej mogą nie wiedzieć z jakim zabytkiem mają do czynienia, dlatego najlepszym rozwiązaniem jest potraktowanie wszystkich odkryć z ziemi, wody oraz powierzchni ziemi jako zabytki archeologiczne i zgłaszać je bezpośrednio wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków.
Zabytki ruchome znalezione w okolicznościach, w których poszukiwanie właściciela jest bezcelowe, w tym wszystkie zabytki archeologiczne, są własnością Skarbu Państwa.
Jak mam zabezpieczyć znalezisko w terenie?
Zabytek należy zabezpieczyć dostępnymi środkami i oznakować miejsce jego znalezienia. Zabytek powinien zostać zabezpieczony na miejscu, jednak najbardziej praktycznym postępowaniem jest zabranie go ze sobą. Nie należy rozkopywać miejsca odkrycia w poszukiwaniu kolejnych zabytków. Oznaczenie miejsca znalezienia ma na celu umożliwienie konserwatorowi wizji lokalnej i sprawdzenie, czy mamy do czynienia ze stanowiskiem archeologicznym. Oprócz oznaczenia miejsca w terenie, warto jest użyć lokalizacji GPS w telefonie. Należy zdawać sobie sprawę, że bez tego powrót dokładnie w to samo miejsce w lesie czy na polu ornym może być bardzo trudny.
Czym grozi rozkopanie stanowiska archeologicznego?
Rozkopanie stanowiska archeologicznego jest uszkodzeniem zabytku. NIE WOLNO TEGO ROBIĆ. Stanowisko archeologiczne złożone jest z nawarstwień ziemnych, których usunięcie lub przemieszanie oznacza destrukcję ich wartości zabytkowych. Uszkodzenie lub zniszczenie zabytku jest przestępstwem zgodnie z art. 108 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Co jeśli znalazłem zabytek na własnej posesji?
Obowiązki znalazcy zabytku są zawsze takie same, bez względu na miejsce odkrycia. Ruchome zabytki archeologiczne odkryte na prywatnym terenie także są własnością Skarbu Państwa. Wojewódzki konserwator zabytków lub starosta muszą być informowani o odkryciach wszystkich zabytków ruchomych, co do których poszukiwanie właściciela jest bezcelowe. Zabytki współcześnie zgubione przez właściciela terenu lub inne znane mu osoby pozostają ich własnością i po znalezieniu powinny wrócić bezpośrednio do swojego właściciela.
Czy mogę zatrzymać sobie takie znalezisko?
Zabytki archeologiczne i inne znalezione przedmioty o wartości historycznej, naukowej i artystycznej, których właściciela nie znamy, muszą być zgłoszone i przekazane odpowiednim urzędnikom. W przypadku gdy weryfikacja przedmiotu wskaże, że nie jest on zabytkiem a właściciel się nie odnajdzie lub nie odbierze go w ustalonym przepisami terminie, znalezisko wróci do znalazcy. Jednak odkrywca nie może samodzielnie decydować o zatrzymaniu takiego przedmiotu. Zabranie cudzego zabytku a zwłaszcza znalezionego zabytku archeologicznego jest przywłaszczeniem.
Zabytki archeologiczne są własnością Skarbu Państwa, tak samo jako inne zabytki ruchome których właściciela nie da się już odszukać.
Czy każdy stary przedmiot jest zabytkiem i trzeba zgłosić jego znalezienie?
Nie każdy stary przedmiot jest zabytkiem. Zabytkami są przedmioty wytworzone przez człowieka, lub związane z jego działalnością, świadczące o wydarzeniach z przeszłości i posiadające wymierną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Korzystając z wiedzy szkolnej i doświadczenia życiowego można stwierdzić, które stare przedmioty bez wątpienia takich wartości nie mają i nie muszą być zgłaszane. W przypadku wątpliwości warto wysłać informację do konserwatora, bo zabytki archeologiczne często wyglądają niepozornie i mogą nie przypominać żadnego znanego nam przedmiotu, szczególne jeśli są we fragmentach.
Czy po zgłoszeniu konserwator zabytków zabroni mi korzystać z mojego terenu?
Znalezienie zabytku nie oznacza ograniczeń dla właściciela terenu. Konserwator po weryfikacji miejsca odkrycia stwierdzi czy jest tam stanowisko archeologiczne, określi jego wartość dla dziedzictwa i wpisze je do ewidencji zabytków. Potencjalne ograniczenia użytkowania terenu mogą dotyczyć stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków (a to nie to samo co ewidencja zabytków) i najczęściej polegają na zmianie sposobu użytkowania terenu stanowiska na mniej inwazyjny niż orka, jednak są to sytuacje odosobnione, pojedyncze w skali całego kraju. Rejestr zabytków obejmuje miejsca najważniejsze dla historii i dziedzictwa Polski i nie są one wyznaczane na podstawie pojedynczych znalezisk. Stanowiska archeologiczne w większości zlokalizowane są na obszarach, które są bez żadnych ograniczeń użytkowane rolniczo.
Czy po zgłoszeniu archeolodzy zajmą mój teren na wiele miesięcy?
Badania archeologiczne są obowiązkowe tylko wtedy, gdy w miejscu stanowiska archeologicznego planowana jest inwestycja. Przypadkowe odkrycie zabytku archeologicznego nie wiąże się z koniecznością rozpoczęcia wykopalisk. Jest to nawet sprzeczne ze współczesną doktryną konserwatorską. Tam gdzie jest to możliwe, stanowiska archeologiczne powinny pozostać nienaruszone, a badania prowadzi się przede wszystkim wtedy, gdy grozi im zniszczenie. Być może, w celu weryfikacji znaleziska konserwator zleci wykonanie tzw. sondaży, jednak będą to prace na minimalnej powierzchni, ograniczone w czasie najwyżej do kilku dni. Badania archeologiczne wymagają uzyskania zgody właściciela terenu, archeolog nie może bez niej wejść na prywatną działkę.
Czy będę mieć jakieś korzyści z mojego zgłoszenia?
Zgłoszenie przypadkowo znalezionego zabytku archeologicznego (podobnie jak zgłoszenie odkrycia zabytku w trakcie prac budowlanych lub ziemnych) jest nagradzane przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wysokość nagrody zależy od wartości zabytkowej i materialnej znaleziska, maksymalnie jest to trzydziestokrotność przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku. Znaleziska mniejszej rangi mogą być nagrodzone dyplomem, jednak przez ostatnie lata przyznawano przede wszystkim nagrody pieniężne. Warunkiem otrzymania nagrody jest niezwłoczne powiadomienie konserwatora oraz właściwe zabezpieczenie znaleziska, czyli działanie zgodnie z literą prawa. A korzyści dla dziedzictwa, nauki i lokalnej tożsamości historycznej mogą być nieocenione.
Co jeśli znaleziony przedmiot może być dla mnie niebezpieczny?
Odkrycia, które mogą zagrażać bezpieczeństwu znalazcy należy pozostawić nienaruszone. Niewybuchy, niewypały i inne znaleziska zawierające materiały wybuchowe lub potencjalnie toksyczne nie są zabytkami archeologicznymi. Nawet gdyby mogły spełniać definicję zabytku ruchomego, priorytetem w postępowaniu z nimi zawsze będzie ochrona zdrowia i życia znalazcy. W takich przypadkach należy powiadomić policję.
