Wyniki badań zwierzęcych szczątków kostnych z Sanoka 59-60

Wprowadzenie

Pozostałości kostne zwierząt będące przedmiotem opracowania odkryto w czasie ratowniczych badań wykopaliskowych prowadzonych na stanowisku nr 59-60 w Sanoku. Zostały one wydobyte podczas eksploracji 18 obiektów o zróżnicowanej chronologii i funkcji. Najliczniejszy zbiór odkryto w obiektach datowanych, na podstawie materiału archeologicznego, na okres wpływów rzymskich. Drugi zbiór, datowany na epokę brązu, był mniej liczny i zawierał mocno przepalone, małe fragmenty kości. Ze względu na stan zachowania materiałów archeozoologicznych z tego zbioru nie poddano ich szczegółowej analizie. Natomiast podczas eksploracji obiektu nr 1409/60 o nieokreślonej chronologii wydobyto jedną kość.

Szczątki zwierzęce pozyskano przy zastosowaniu tzw. kolekcjonowania ręcznego, a więc bez stosowania płukania lub przesiewania sedymentu na sitach

Podstawy metodyczne analizy archeozoologicznej

Źródła archeozoologiczne poddano analizie makroskopowej według konwencjonalnych procedur opisowo-analitycznych stosowanych w archeozoologicznych badaniach źródłoznawczych (Makowiecki 1998, s.77–95; 2001; 2010, tam dalsza literatura). Jej efektem były przede wszystkim takie dane, jak przynależność gatunkowa i anatomiczna szczątków, wiek osobniczy ssaków (wiek uboju) i dane metryczne kości.

Wiek osobniczy określono na podstawie zmian zachodzących w rozwoju uzębienia (wyrastania zębów, ich wymiany i starcia powierzchni koron), uwzględniając dane zawarte w opracowaniach W. Lutnickiego (1972), N. Benecke (1988) i D. Makowieckiego (2001). Wiek osobników bardzo młodych określono na podstawie stopnia kostnienia szkieletu. W tym względzie pomocne były kryteria zawarte w pracy E. Schmid (1972). Pomiary kości wykonano według zaleceń A. von den Driesch (1976), stosując zaproponowane przez nią skróty definiujące punkty metryczne.

Wyniki badań. Grupy zwierząt i liczebność ich szczątków

Analizie podano 335 szczątków ssaków, z których 261 pochodziło ze zbioru datowanego na okres wpływów rzymskich. Wśród nich zidentyfikowano 85 kości należących do ssaków domowych, co stanowi około 32,6% tego zbioru. Ponadto oznaczono dwa fragmenty poroża jelenia (Cervus elaphus L.) i dwa fragmentarycznie zachowane zęby trzonowe dużych przeżuwaczy, najprawdopodobniej bydła lub jelenia (tabela 7.1). Wyróżniono też dwie kości łokciowe średniej wielkości ssaków, przypuszczalnie świni, kość łokciową dużego lub średniej wielkości ssaka oraz kość ramienną dużego ssaka, prawdopodobnie bydła.

Wśród ssaków domowych najliczniej reprezentowane było bydło (Bos primigenius f. taurus), którego szczątki stanowią około 80% (ryc. 7.1). Rozpoznano również pozostałości świni (Sus scrofa f. domestica), owcy lub kozy (Ovis ammon f. aries/Capra aegagrus f. hircus) i konia (Equus ferus f. caballus).

Sanok, stan. 59-60. Udziały (%) szczątków poszczególnych gatunków ssaków domowych w zbiorze z okresu wpływów rzymskich

Pod względem anatomicznym szczątki bydła reprezentowały wszystkie części ciała (tabela 7.2), przy czym najliczniejsze były kości kończyny piersiowej i elementy głowy kości. Wśród pozostałości tego gatunku wyróżniono żuchwę osobnika w wieku około 5–7 lat, a także kość udową sztuki młodszej niż 3,5 roku, cztery kości śródręcza osobników młodszych niż dwa lata i kość ramienną sztuki młodszej niż rok (tabela 7.1).

Do świni należało siedem kości (fragment czaszki, żuchwa, dwie kości ramienne, kość promieniowa, udowa i piszczelowa) oraz jeden luźny ząb. Żuchwa oraz ząb trzonowy (M3) pochodziły od osobników w wieku około 2–3,5 roku, natomiast kość ramienna od sztuki młodszej niż rok.

Owce/kozę rozpoznano na podstawie dwóch kości żuchwy oraz luźnych zębów. Jedna z wymienionych kości należała do osobnika w wieku około 2–3 lata.

Do konia należała fragmentarycznie zachowana żuchwa i ząb trzonowy (górny).

Pomimo licznych współczesnych uszkodzeń materiału, na ośmiu egzemplarzach zaobserwowano ślady pochodzenia antropogenicznego związane najprawdopodobniej z obróbką rzeźniczą (podziałem tuszy), głównie rąbania. Ponadto wyróżniono 23 mocno przepalone, małe fragmenty kości ssaków.

Zbiór datowany na epokę brązu zawierał łącznie około 71 fragmentów przepalonych kości, najprawdopodobniej ssaków (tabela 7.1). Natomiast w obiekcie nr 1409/60 odkryto jedną kość ramienną bydła ze śladami rąbania.

Ocena danych archeozoologicznych

Na podstawie uzyskanych danych można stwierdzić, że w okresie wpływów rzymskich hodowla zwierząt, przede wszystkim bydła, była podstawą produkcji pożywienia mięsnego mieszkańców stanowiska. Biorąc pod uwagę obecność szczątków jelenia, można przypuszczać, że obok rolnictwa, ludność ta zajmowała się także łowiectwem. Mięso dzikich ssaków stanowiło zapewne uzupełnienie i urozmaicenie bazy żywieniowej, chociaż celem tej aktywności mogło być również pozyskanie innych surowców pochodzenia zwierzęcego, np. skór.

Podsumowując, można stwierdzić, iż wyniki przeprowadzonych analiz umożliwiły scharakteryzowanie zachowań gospodarczo-kulinarnych mieszkańców stanowiska w okresie wpływów rzymskich.

Literatura

Benecke N.
1988 Archäozoologische Untersuchungen an Tierknochen aus der frühmittelalterlichen Siedlung von Menzlin (=Materialhefte zur Ur- und Frühgeschichte Mecklenburgs 3), Schwerin.

Driesch von den A.
1976 A guide to the measurement of animal bones from archaeological sites, Cambridge.

Lutnicki W.
1972 Uzębienie zwierząt domowych, Warszawa–Kraków.

Makowiecki D.
1998 Możliwości poznawcze i niektóre problemy metodyczne polskiej archeozoologii, [w:] W. Śmigielski (red.), Nauki przyrodnicze i fotografia lotnicza w archeologii (=Bibliotheca Fontes Archaeologici Posnanienses 9), Poznań, s. 77–95.
2001 Hodowla oraz użytkowanie zwierząt na Ostrowie Lednickim w średniowieczu. Studium archeozoologiczne (=Biblioteka Studiów Lednickich 6), Poznań.
2010 Wczesnośredniowieczna gospodarka zwierzętami i socjotopografia in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim. Studium archeozoologiczne (=Mons Sancti Laurenti 6), Toruń.

Schmid E.
1972 Atlas of Animal Bones For Prehistorians, Archaeologists and Quaternary Geologists, Amsterdam–London–New York.